univercitet1

oooooooooooautrdoq

từ truyện ngắn Đỗ ngọc Thạch...

• Từ truyện ngắn Đỗ Ngọc Thạch, trở lại một số cái khó của văn học Đỗ Quyên

  - “Đối với truyện ngắn hay, có một vấn đ9 đặc biệt quan trọng, đó là bảo vệ cho được

  tính xác định v9 mặt thể loại. Truyện ngắn cần phải cô đọng đến m5c cao nhất. Vấn đ9 số

  một đối với nó là vấn đ9 dung lượng -‘tất cả trong một’”;

  “Tính thuyết phục của sự hư cấu của truyện ngắn nằm ở sự nhỏ gọn nhưng đầy đủ của

  nghệ thuật trần thuật.”

  + Hai cách nói về đặc trưng thi pháp truyện ngắn. Bửu bối cho mọi cây viết! Phụ họa:

  “tính xác định v9 mặt thể loại” có từ cả năm yếu tố trên; “tất cả trong một”, “nhỏ gọn

  nhưng đầy đủ” chủ yếu đến từ ý tưởng và chi tiết. Minh họa: Truyện Cái k7n đỏ của Abe

  Kobo - tác giả “có tiếng tăm trên thế giới, là một trong những nhà văn ở đỉnh cao nhất

  trong văn chương Nhật Bản hiện đại.”

  63

  - “Truyện ngắn được viết ra để đọc li9n một mạch”.

  + Nhiều truyện trong Mối tình đầu được vậy, với độc giả hợp gu. (như: Có một hậu duệ

  của nhà Hậu Lê, Đấu trường 100).

  - “Khác với tiểu thuyết là thể loại chiếm lĩnh đời sống trong toàn bộ sự đầy đặn và toàn

  vẹn của nó, truyện ngắn thường chỉ hướng tới việc khắc họa một hiện tượng, phát hiện

  một n7t bản chất trong quan hệ nhân sinh hay đời sống tâm hồn của con người.”

  + Khá đúng với hầu hết truyện ở đây, trừ đôi ba truyện gần như hồi ký, nhật ký chưa

  “khắc họa một hiện tượng, phát hiện một n7t bản chất”. Do tác giả bị câu thúc bởi đề tài

  mà thiếu ý tưởng chăng? (Mẹ tôi ngày nào cũng hiện v9).

  - “…từ những góc nhìn khác, có thể cho rằng, truyện ngắn hiện đại với hình hài và phẩm

  chất như hiện nay, là khởi đầu từ Mỹ.”

  + Các truyện Đỗ Ngọc Thạch không giống truyện ngắn Mỹ, ít nhất về hình hài. Là ở các

  khâu nhân vật, xung đột và kết cấu.

  - “Yếu tố quan trọng bậc nhất trong truyện ngắn là những chi tiết cô đúc, có dung lượng

  lớn và lối hành văn mang nhi9u ẩn ý, tạo cho tác phẩm những chi9u sâu chưa nói hết.”

  + Thế mà tác giả lại phóng túng với quá nhiều chi tiết phụ, hư cấu quanh “người thực

  việc thực”, thiếu hình tượng được “cô đúc”.

  - “Những cách tân, sáng tạo của các nhà văn bậc thầy v9 truyện ngắn đã khẳng định

  rằng, truyện ngắn, v9 tạng chất của nó rất gần với thơ, thậm chí có thể nói một cách

  không đến nỗi quá đáng rằng, truyện ngắn là một dạng cấu trúc đặc biệt của thơ. (…)

  cái nghĩa Thơ được nói đến ở đây cần được hiểu là chất trữ tình sâu lắng của những

  trạng huống”.

  + Không như nhiều người tưởng, đâu phải lúc nào cũng dễ nhận ra chất thơ trong truyện

  ngắn, dù nó đến từ nhiều yếu tố: ý tưởng, tình huống, ngôn ngữ, giọng điệu, hình tượng,

  ẩn dụ…; nhất là với các truyện viết theo lối khác lạ! (Xem thêm Chú thích 31). Như nói ở

  Phần 2, các truyện của Mối tình đầu, với chúng tôi, không mang nồng độ trữ tình hiểu

  theo nghĩa bình thường.

  Không hiếm truyện ngắn có “máu lạnh” lại là con đẻ của các tác giả vang danh văn tài và

  nhiệt huyết nghề nghiệp. Văn hào Pháp S. Maugham là một ví dụ lớn. “Mặc dù có các

  thắng lợi, ông chưa bao giờ thu hút được sự tôn trọng cao nhất từ các nhà phê bình hoặc

  17
• Từ truyện ngắn Đỗ Ngọc Thạch, trở lại một số cái khó của văn học Đỗ Quyên

  đồng nghiệp ngang hàng. Maugham tự cho điều này là do ông thiếu ‘phẩm chất trữ tình’,

  vốn liếng từ vựng ít và việc thất bại trong sử dụng thành thạo phép ẩn dụ....”

  64

  Với không ít truyện ngắn hay theo lối viết hậu hiện đại ở Việt Nam và thế giới, ngay cả

  với các sáng tác “quậy” nhất - phá phách (nội dung) và phá cách (hình thức)

  65

  – vẫn có

  thể nhận ra chất thơ ở chúng mà không nhất thiết phải đồng tình với lối thơ hậu hiện đại,

  bởi đó vẫn “là chất trữ tình sâu lắng của những trạng huống”. Trạng huống hậu hiện đại.

  Điều này không rơi vào trường hợp Mối tình đầu - nơi có sự tham gia của một vài thao

  tác hậu hiện đại. Khác với kết quả từ tâm thức hậu hiện đại.

  - “Truyện ngắn nào ít tính chất văn chương, nặng tính chất thời sự báo chí vì người viết

  bị gò 7p quá nhi9u v9 tính chất ‘có định hướng’ của tờ báo, vào những chủ đ9, đ9 tài mà

  tờ báo đó phải ‘bám sát’”.

  + Là người viết tự do, tác giả chắc không bị “định hướng” từ tờ báo nào, song có thể do

  muốn tạo fan, hoặc muốn “chế tạo truyện ngắn” theo kiểu của mình chăng?

  - “Có người chú ý đến phẩm chất đặc biệt của truyện ngắn do môi trường báo chí đòi

  hỏi, đó là yếu tố mới lạ. Song, cần lưu ý rằng, yếu tố mới lạ đó không phải là tính thời sự

  ‘sát sạt’, càng không phải là ‘chuyện lạ đó đây’ của môi trường báo chí.”

  + A, “nhà em” biết một trong nhiều người đó là ai rồi ạ. He he…

  - “Yếu tố mới lạ đó là sự xâu chuỗi cái đời thường và (…) cái lớn lao thành một cấu trúc

  nghệ thuật hoàn chỉnh đặc biệt ngắn gọn, cô đọng của truyện ngắn khiến cho cái cụ thể

  và cái trừu tượng, cái cá biệt và cái điển hình ở truyện ngắn khác hẳn tiểu thuyết: nó hòa

  vào nhau và dường như là một để tạo nên s5c cuốn hút mạnh mẽ ở người đọc - đọc li9n

  một mạch.”

  + Ôi, đúng quá và hay quá! Nhưng để thực hiện thì quá khó chứ không chỉ khó quá! Biết

  vậy “nhà em” sẽ cứ viết phê bình nhì nhằng thế này thôi. Cho khoái, khỏi viết truyện làm

  gì, khổ thân. Kinh! Để “xâu chuỗi” chúng nó, rồi làm chúng “nó hòa vào nhau” - 6 cái

  phạm trù mỹ học “khủng” ấy - ắt là các nhà truyện ngắn phải dùng hết thảy 12 yếu tố làm

  nên truyện ngắn vừa kể trên từ giáo trình của thầy Văn Giá. Nhỉ?

  - “Tchekhov nói: ‘Để có một truyện ngắn tốt, trong truyện đó, không có cái gì được thừa,

  cũng y như trên boong tàu quân sự, ở đó tất cả đâu vào đấy, không có gì được thừa….”

  + Còn Maugham thì bảo: “Truyện ngắn phải sao cho người ta không thể thêm vào đó

  chút gì cũng không thể rút ra chút gì.” (Ngang ngửa với thơ rồi còn gì!) Hai cụ tổ nói và

  bảo, chỉ đúng trở lên. Dưng mà lên đến thời tiền hiện đại thôi. Rất nhiều truyện ngắn hiện

  đại và đa số truyện ngắn hậu hiện đại cứ lung tung beng “gió theo lối gió, mây đường

  mây”

  66

  . Vô khối truyện trong Mối tình đầu là thế. Những đám “mây” chi tiết phụ, nhân

  vật phụ, tình huống phụ cứ bay ra ngoài cơn “gió” cốt truyện mà bạn đọc có thể buông

  thả chúng ra nhưng vẫn túm được ý truyện. (Ô Chợ Dừa, Băng nhân).

  - “Tiểu thuyết hay truyện dài thì c5 tri9n miên theo thời gian, đôi khi có quăng hồi 5c trở

  ngược lại. Truyện ngắn thì gây cho người đọc một cái nút, một khúc mắc cần giải đáp.

  Cái nút đó càng ngày càng thắt lại đến đỉnh điểm thì đột ngột cởi tung ra, khiến người

  đọc hả hê, hết băn khoăn.”

  18
•  !Đỗ Quyên

  + Xử lý các xung đột nên được xem như một điểm mạnh của "#$%. Kịch tính

  được ưu ái và không phụ lòng tác giả. (5674

  8

  9 ++.:, (

  +6:).

  - “\2>#]+ W$9j6)W\2>;<

  y)= +:#$9W$a1O

  + Thế mà ở đây hơi bị phong nhiêu về tình huống. Dưới tay bút Đỗ Ngọc Thạch quỹ đạo

  truyện ngắn thường là tình huống “mặt trời” và các tình huống “vệ tinh”. Vài truyện còn

  có cả “truyện trong truyện” nữa cơ.

  - “F: +DHW1F:

  + 9#H1(#H+*C$a*~T$N

  +])=1(#H+T*N$N+.$;_D

  HDH$N+;HUU [1DHH+

  ]jDp]jC)=1+$

  W1DH+:;. (..) ;[H$W+ji]$ +1”

  + Một so sánh 3Đ: đẹp, đúng, đủ! Kim chỉ nam cho mọi nhà văn, nhất là khi muốn đong

  đưa liếc bút từ truyện ngắn qua tiểu thuyết, và ngược lại. Té ra cách xử lý tình tiết lại phụ

  thuộc vào nghệ thuật tự sự ở từng thể loại: gọn và nhanh, truyện ngắn dùng văn tường

  thuật (tập trung tình tiết); dông dài lang bang, tiểu thuyết thì miêu tả (triển khai tình tiết).

  Nói cho oách, đó là sự khác nhau về nguyên tắc tái-hiện-hiện-thực.

  - “H4 )DH+H[#4 )+

  TtH[W1(k;<][ 

  iA$D#$%$^9^:;Gj [:+T1

  4 );<+4:jZN111O

  x Vâng, xin nhường câu chót để bạn đọc tự bình luận về việc xây dựng nhân vật trong

  "#$%.

  *

  Kết

  Cùng bạn đọc,

  Bằng một bài tùy luận

  67

  với tổng số 17.249 từ (thân bài 12.094, chú thích 5.155), trên 27

  trang vi tính, theo 5 đề tài chính, ở nhiều bút pháp xen kẽ - từ nghiên cứu đến phóng tác,

  từ so sánh đến phân tích, từ bàn thảo đến phản biện, từ phê bình hàn lâm đến còm công

  dân mạng, từ trích dẫn khô khan đến khôi hài phóng túng, từ dàn cảnh bán hư cấu đến đối

  thoại đùa thật thật đùa

  68

  … - qua trường hợp truyện ngắn Đỗ Ngọc Thạch, chúng ta vừa

  nhìn lại, nhận về một số cái khó trong văn học.

  Văn vẻ cơ khổ vậy sao? Có thế. Chứ viết văn không khó, không bất cập bất toàn thì đi…

  bổ củi cho rồi!

  69

  e: 0?J•€bBX•?X\vBJ•?B•BX?P>

  Đỗ Quyên

  19