Do Thach: truyện ngắn đỗ ngọc thạch

Nhà dưỡng lão Thanh Bình do hai vợ chồng nhà doanh nghiệp Lê Văn Thanh và Võ Hòa Bình lập ra từ khi có phong trào “Đổi mới tư duy” năm 1986. Cơ sở vật chất của nhà dưỡng lão hiện nay rất khang trang, nhưng không phải xây mới ngay từ đầu mà được cải tạo, nâng cấp dần từ một cơ sở cũ của một bệnh viện tâm thần loại nhỏ, tọa lạc ở một vùng đồi núi hoang sơ của một huyện vùng xa thuộc một tỉnh nửa đồi nửa núi, tức tỉnh trung du. Tại sao người ta lại như là “cho không” vợ chồng nhà doanh nghiệp Thanh Bình cái cơ ngơi hoang vu này? Bởi có tới ba người của Bệnh viện tâm thần tử nạn do những bệnh nhân tâm thần “quá tay”, cho nên người ta gần như bỏ hoang cái cơ sở đầy tử khí này. Ban đầu, hai vợ chồng nhà doanh nghiệp Thanh Bình cũng không có ý định thành lập Nhà dưỡng lão mà khu đất này nằm trong một dự án lớn của “Kinh tế Trang trại”, được ấn định là sẽ trồng vải đặc sản. Sau ba năm hoạt động, khu đồi “Lệ chi viên” được cải tạo thành khu nhà ở cho những người công nhân viên của Trang trại có nhu cầu ở luôn trong trang trại. Ba năm nữa trôi qua, những người là trang trại viên có nhu cầu ở lại trong trang trại lên tới hơn chục người, đều trên dưới tuổi sáu mươi. Khu nhà ở của những trang trại viên không ngờ trở thành một xóm núi tuyệt đẹp, nhờ bàn tay cải tạo tài hoa của những trang trại viên lớn tuổi và cô đơn: có đủ cây ăn quả bốn mùa và các loại hoa thơm cỏ lạ, không khác vườn thượng uyển của vua chúa ngày xưa!

Lúc đó, bốn ông bà thân sinh ra ông Thanh và bà Bình ngẫu nhiên cùng tới thăm trang trại và cùng thích cảnh vật nơi đây, bèn nói với hai người con thành lập Nhà dưỡng lão. Vì thế, nhà dưỡng lão Thanh Bình ra đời mà thành viên đầu tiên là song thân của hai vợ chồng chủ doanh nghiệp và những trang trại viên tuổi cao, sức yếu. Tiếng đồn của nhà dưỡng lão lan xa và những người già cô đơn khắp nơi đã tìm đến nhà dưỡng lão ngày một nhiều… Con số cao nhất có khi lên tới hàng trăm. Vào những ngày lễ, tết, nhà dưỡng lão Thanh Bình không khác ngày hội!

Trang trại Thanh Bình không như một số trang trại khác là chuyên canh một loại cây đặc sản mà trồng cùng lúc nhiều loại cây ăn quả, trong đó chủ lực là các loại cây ăn quả vốn rất nổi tiếng như vải thiều, nhãn lồng, cam sành Bố Hạ, bưởi Đoan Hùng, v.v… Chính vì thế, khi vào mùa thu hoạch chín rộ, sản phẩm của trang trại Thanh Bình không bị tồn đọng “khủng hoảng thừa” mà luôn tiêu thụ hết. Sự đa dạng các chủng loại của cây ăn quả Thanh Bình còn có một tác dụng bất ngờ là do các thành viên của nhà dưỡng lão ngày ngày được ăn đủ loại quả đặc sản có nhiều chất bổ dưỡng quý hiếm nên sức khỏe của các thành viên không những được cải thiện mà như là có phép nhiệm màu: đã có hơn nữa các thành viên như là được “cải lão hoàn đồng”, tóc bạc như là được nhuộm đen, có gần chục người còn mọc răng như trẻ thơ, và điều quan trọng là dáng dấp, sự vận động của những “bà còng”, những ông lão tiều tụy đã như là đi ngược thời gian về lại cái thời xuân sắc!

Những người ở nhà dưỡng lão Thanh Bình không chỉ “cải lão hoàn đồng” ở diện mạo, hình dáng bên ngoài mà cả bộ não già nua cũng được trẻ lại một cách kỳ lạ. Thông thường, “khu vực trí nhớ” của bộ não chỉ giúp người ta nhớ lại được những gì đã xảy ra khi đã năm, sáu, bảy tuổi, tức là giai đoạn đứa trẻ đang học mẫu giáo, lớp một. Mà cũng chỉ nhớ lại được một vài sự kiện thật “ấn tượng” mà thôi. Từ đó về sau, “khu vực trí nhớ” giúp người ta nhớ lại những gì đã xảy ra nhiều hơn tuổi nhi đồng, nhưng “bộ phận sàng lọc” của bộ não ở từng người lại rất khác nhau, người thì “lưu giữ” vào “bộ nhớ” gần như toàn bộ những sự việc, sự kiện mà người đó đã chứng kiến, người thì chỉ nhớ “loáng thoáng” vài chuyện lẻ tẻ. Khi ở vào tuổi “lão hóa”, sự làm việc của “bộ nhớ” nói chung là suy giảm nhiều, tức người già có thể quên hết quá khứ mà sống trong trạng thái “bản năng sinh tồn” của một sinh vật, chẳng hạn như đói ăn, khát uống và ỉa đái linh tinh bất kể ở đâu, lúc nào! Chính vì thế mà người ta gọi là thời kỳ “trở lại tuổi ấu thơ” của người già. Có nhiều người con, vì quá bận bịu với đủ loại công việc của cuộc sống chóng mặt thời hiện đại nên không có thời gian “xi đái, xi ỉa” bố mẹ già mà bắt ông bà già ngồi bô hàng ngày như ở nhà trẻ! Tuy nhiên, ở một số người già, “bộ nhớ” làm việc rất tốt, tức trí nhớ không những mất đi mà phục hồi gần như nguyên trạng tất cả những gì đã xảy ra của cuộc đời người ta. Điều này đã khiến cho chức năng “khám phá”, “sáng tạo” của bộ não có sự hoạt động đặc biệt, tức ở những người già này, họ có thể nảy sinh những “ý tưởng” độc đáo mà người bình thường không thể nghĩ ra. Chính vì thế mà với những người già này, người ta thường nói là “gừng càng già càng cay” - những sản phẩm mà họ làm ra có thể là những kiệt tác: đó là trường hợp những nhà văn, nhà thơ, nhà khoa học… mà ngoài 60 tuổi mới phát lộ tài năng sáng tạo! Cá biệt có trường hợp như Lã Vọng - ông già câu cá sông Vị, tới 80 tuổi mới ra làm Tể tướng, giúp Cơ Xương lập nên nhà Chu! (*)

Điều đáng chú ý ở nhà dưỡng lão Thanh Bình là hiện tượng “cải lão hoàn đồng” rất nhiều và có không ít người có “bộ nhớ” làm việc rất tốt, đã phục hồi gần như nguyên trạng những sự việc, sự kiện đã xảy ra trong suốt cuộc đời đã trôi qua hơn sáu, bảy mươi năm của họ. Có cả những sự kiện, sự việc xảy ra “lúc đương thời” họ đã “cho qua” (vì dễ tính, cả nể hoặc thuộc những chuyện tế nhị, khó nói) nhưng giờ nó được “phục hiện” và được soi chiếu bằng “ánh sáng mới có tính phân tích cao của khoa học hiện đại” thì vấn đề không thể đơn giản “cho qua” như thế! Vậy điều gì sẽ xảy ra khi có những phát hiện bất ngờ, thậm chí “động trời” này ở những người già đã “gần đất xa trời”, đã được xếp vào “nhà kho” hoặc “Viện Bảo tàng”?

Vào ngày bốn thành viên đầu tiên của nhà dưỡng lão Thanh Bình vừa tròn bảy mươi tuổi, hai nhà doanh nghiệp Lê Văn Thanh và Võ Hòa Bình quyết định tổ chức lễ mừng sinh nhật của cha và mẹ thật long trọng, thật đặc biệt vì hai nhà doanh nghiệp con này đã phát hiện ra tại sao bố và mẹ của cả hai người đều sinh cùng ngày cùng tháng cùng năm và điều này mới thực sự độc đáo: hai người bố vốn là anh em sinh đôi và hai người mẹ cũng là chị em sinh đôi! Tức ông Lê Văn Thanh và bà Võ Hòa Bình là anh em con chú con bác và người bố ông Thanh (ký hiệu là A) là anh của người bố bà Bình, tức người bố bà Bình là em (ký hiệu là E), ban đầu, khi hai anh em sinh đôi yêu hai chị em sinh đôi thì người anh yêu người chị, người em yêu người em gái, nhưng khi cưới thì lại là người anh cưới người em gái và người em trai lại cưới người chị gái. Vì thế, không thể xác định được con của người anh (A) với người em gái của cặp sinh đôi nữ là con của anh ta hay là con của người em (E) bởi người em (E) này đã yêu cô em gái của cặp sinh đôi nữ đó rất nồng cháy, không có chuyện gì là không xảy ra! Cũng tương tự như vậy, với bà Bình, tức con của người em (E) cặp sinh đôi nam với người chị của cặp sinh đôi nữ cũng không thể xác định rõ ràng!

Đúng ngày lễ sinh nhật bảy mươi tuổi của bốn người thành viên đầu tiên của nhà dưỡng lão Thanh Bình, mọi chuyện mới được tiết lộ. Vì sao bí mật lại tồn tại lâu như vậy? Trong khi người ta còn đang tìm câu trả lời thì một “bí mật động trời” nữa lại được tiết lộ: hai chị em sinh đôi, tức hai người mẹ của ông và bà chủ trang trại Thanh Bình tức cũng là nhà dưỡng lão Thanh Bình, trước khi làm vợ hai anh em sinh đôi đã bị thất tiết do phải “bán mình chuộc cha” gần một tháng trời. Câu chuyện bi thảm này có thể nói vắn tắt như sau: người cha của hai chị em sinh đôi bị kẻ xấu hãm hại rồi bị quan Huyện bắt giam vào ngục thất. Hai chị em sinh đôi liền đến cầu xin quan huyện minh oan cho cha. Quan huyện thấy hai chị em có nhan sắc tuyệt vời thì đồng ý thả người cha với điều kiện hai cô con gái phải về làm tỳ thiếp cho quan huyện. Nhưng được gần một tháng thì bà vợ quan huyện biết chuyện, thương tình hai cô gái hiếu thảo, không đánh đập hành hạ gì mà chỉ đuổi hai chị em đi! Vì thế, người ta nghĩ rằng hai đứa con mà hai chị em sinh đôi đẻ ra cũng có thể là “giọt máu” của ông quan huyện kia chứ không chỉ là của hai anh em sinh đôi đang là chồng! Như thế, sự việc đã trở nên phức tạp: một đứa bé có ba khả năng để xác định ai là cha ruột! Song, sự phức tạp chưa dừng ở đó khi một bí mật mới lại được hé mở: trong thời gian hai chị em sinh đôi làm thiếp của quan huyện thì có quan tuần án ở trên tỉnh thường xuyên về chơi bài bạc với quan huyện và được quan huyện “hối lộ” bằng hai người đẹp sinh đôi! Rút cục, câu chuyện về hai đứa con mà hai chị em sinh đôi sinh ra là con của ai (quan tuần án, quan huyện, hai anh em sinh đôi) đã lại trở về với những bức màn bí mật ban đầu vì những “người trong cuộc” không muốn “tra cứu” nữa bởi họ sợ cái gì mới phát hiện lại tăng thêm độ “phức tạp” của câu chuyện! Cả ông Lê Văn Thanh và bà Võ Hòa Bình đều muốn “đóng lại” bức màn bí mật bởi muốn nói gì thì cái “mô hình” hiện tại là rất đẹp, không nên làm cho nó bị tổn hại!

Với trường hợp của ông Trần Văn Đa và bà Tăng Thị Đoan thì lại khác: những “người trong cuộc” muốn khai thác tới đáy câu chuyện tình đẫm lệ, “nhiều trái oan” của bốn mươi năm trước! Nhìn bà Đoan với mái tóc bạc phơ, khuôn mặt giăng kín nếp nhăn, lưng còng như “chữ C” thì không ai có thể tưởng tượng rằng bốn mươi năm trước, đó là một hoa khôi của trường Sư phạm và có cả một tá các anh chàng “đẹp trai, học giỏi, con nhà giàu” bám đuôi dai như đỉa. Bi kịch xảy ra khi cô nàng hoa khôi đó không chọn những đám “môn đăng hộ đối” do cha mẹ sắp xếp mà lại yêu đến mê muội một anh giáo nghèo trường Làng! Anh giáo nghèo trường Làng đó chính là ông Trần Văn Đa, cũng gần tới tuổi “Thất thập cổ lai hi”, là thành viên thứ năm của nhà dưỡng lão Thanh Bình, còn bà Tăng Thị Đoan là thành viên thứ sáu của nhà dưỡng lão.

Kể lại mối tình cách nay đã gần nửa thế kỷ của ông Đa và bà Đoan thì phải là một cuốn tiểu thuyết năm trăm trang in. Vì thế, chỉ có thể nói vắn tắt như sau: không thuyết phục được cô con gái cứng đầu, cha mẹ cô gái tên Đoan đã “can thiệp” để người ta điều anh giáo Làng tên Đa lên tận nơi biên ải thâm sơn cùng cốc, đồng thời bắt cô con gái phải làm đám cưới với một cậu ấm con quan đốc học của tỉnh. Khi biết người tình của mình bị đày đến miền biên ải, cô gái si tình đã trốn nhà đi tìm tình nhân, nhưng cô gái ngây thơ non trẻ làm sao tìm thấy tình lang nơi rừng núi bạt ngàn? Thế là cô lưu lạc giang hồ cho đến khi tới nhà dưỡng lão Thanh Bình mới gặp lại người tình tên Đa. Có một chi tiết bất ngờ là ngày ông Đa tới nhà dưỡng lão Thanh Bình cũng là ngày bà Đoan tới nơi, cho nên có thể nói hai người đều là thành viên thứ năm của nhà dưỡng lão Thanh Bình, tất nhiên lúc đó họ không thể nhận ra nhau sau gần nửa thế kỷ ly biệt. Họ chỉ nhận ra nhau sau nửa năm ở nhà dưỡng lão Thanh Bình, tức vào thời kỳ mà ở nhà dưỡng lão này có rất nhiều người đã “cải lão hoàn đồng”. Song, nếu không có cái “vật chứng” là bài thơ Tình già của Phan Khôi thì chưa chắc họ đã nhận ra nhau sớm đến thế. Số là khi mới yêu nhau, hai người đều rất thích Thơ Mới, đặc biệt là bài Thơ Mới đầu tiên Tình già. Anh chàng Đa lại có biệt tài ngâm thơ, riêng với bài Tình già, anh chàng có lối diễn-ngâm rất độc đáo, rất xúc động khiến cho cô gái trẻ cười đến chảy nước mắt:

Hai mươi bốn năm xưa, một đêm vừa gió lại vừa mưa,
Dưới ngọn đèn mờ, trong gian nhà nhỏ, hai cái đầu xanh kề nhau than thở:
- “Ôi đôi ta, tình thương nhau thì vẫn nặng, mà lấy nhau hẳn đà không đặng;
Để đến nỗi tình trước phụ sau, chi cho bằng sớm liệu mà buông nhau!”
- “Hay! Nói mới bạc làm sao chớ! Buông nhau làm sao cho nỡ?
Thương được chừng nào hay chừng nấy, chẳng qua ông Trời bắt đôi ta phải vậy!
Ta là nhân ngãi, đâu có phải vợ chồng mà tính việc thủy chung?”

Hai mươi bốn năm sau, tình cờ đất khách gặp nhau;
Đôi cái đầu đều bạc. Nếu chẳng quen lung, đố có nhìn ra được!
Ôn chuyên cũ mà thôi. Liếc đưa nhau đi rồi! con mắt còn có đuôi…

Và họ trao nhau cái hôn đầu sau một lần anh chàng diễn-ngâm bài thơ này. Khi tới nhà dưỡng lão Thanh Bình, mỗi khi nhớ tới mối tình đầu sớm ly biệt, ông già Đa lại diễn-ngâm bài thơ Tình già. Ban đầu, nhìn ông Đa diễn-ngâm bài thơ Tình già, bà Đoan chỉ cười vì cái vẻ điên điên khùng khùng của ông già, chứ bà không còn nhớ một chút nào những kỷ niệm về bài thơ Tình già cũng như mối tình đầu của bà với anh giáo Làng tên Đa ngày nào. Không hiểu sao “Bộ nhớ” của bộ não bà Đoan đã không tìm thấy những dấu vết gì của mối tình đầu? Song, sau nửa năm ở nhà dưỡng lão Thanh Bình, “Bộ nhớ” của bộ não bà Đoan đã phục hiện gần như toàn bộ những chi tiết của mối tình đầu bi thảm đó, khiến cho ông Đa và bà Đoan sau đó suốt ngày cứ cặp kè bên nhau như vợ chồng Sam! Tất nhiên, nhà dưỡng lão Thanh Bình đã tổ chức một đám cưới thật đặc biệt, thật lớn để đôi tình nhân của thế kỷ trước được danh chính ngôn thuận bái đường thành thân và tất nhiên, có cả đêm động phòng huyền ảo!

Thành viên thứ bảy và tám của nhà dưỡng lão Thanh Bình là hai mẹ con, người mẹ tên Lan, đã hơn bảy mươi, còn người con tên Lam, chỉ kém mẹ có 15 tuổi, song vẻ già nua, tiều tụy của hai người thì không khác nhau bao nhiêu, thoạt nhìn người ta tưởng là hai chị em. Vì sao hai mẹ con bà Lan lại đến nông nỗi này? Câu chuyện cũng thật dài và cũng chỉ có thể tóm tắt lại như sau: Bà Lan là một thôn nữ xinh đẹp nên bị “vào đời sớm” bởi ông xã trưởng cưỡng bức. Bà vợ xã trưởng biết chuyện, định tổ chức đánh ghen cho bõ ghét thì ông xã trưởng được điều lên huyện làm huyện lệnh, bèn đem bà Lan đi theo. Lên huyện được hơn một năm, sau khi bà Lan sinh ra cô bé Lam thì bà Lan “lọt mắt xanh” quan tri phủ. Lập tức, ông huyện lệnh bị dính bẫy của quan Tri phủ, bị kết tội rồi bị đi đày. Hai mẹ con bà Lan được quan tri phủ “bao bọc” khoảng một năm thì bà vợ quan tri phủ biết chuyện, đuổi hai mẹ con ra đường, may mà được một nhà buôn gạo thu nhận cho làm nô tỳ, vì thế mà không chết đói ngoài đường. Song, ông chủ buôn gạo cũng như ông xã trưởng và quan tri phủ, đều bị vẻ quyến rũ của bà Lan hút hồn, không thể cưỡng lại được. Song, với ông chủ buôn gạo thì sau hai năm bà vợ mới phát hiện ra “chuyện tình” của chồng mình với bà Lan, nhưng bù vào sự chậm trễ đó, bà vợ ông chủ buôn gạo còn phát hiện ra “mối tình tay ba” giữa bà Lan và hai bố con ông chủ buôn gạo! Sau đó, cậu con trai ông chủ buôn gạo, cũng có tên là Gạo, đã đưa hai mẹ con bà Lan đi trốn, cùng sống với nhau ở tận một đảo hoang nơi xa khơi! … Khi hai mẹ con bà Lan đến trại dưỡng lão Thanh Bình thì cả hai người đã ở vào trạng thái quên nhiều hơn nhớ!

Khi nhà dưỡng lão Thanh Bình tổ chức đám cưới cho đôi tình nhân Đa và Đoan, có mời một số quan chức của tỉnh tới dự để mở rộng quan hệ, quảng bá thành quả của Trang trại Thanh Bình…Khi vừa nhìn thấy một vị khách trong hàng quan chức cao cấp của tỉnh, cả hai mẹ con bà Lan cùng reo lên “Ông Gạo!” và nhào tới chỗ các vị quan chức kia. Nhưng, nhóm vệ sĩ đã cản lại và kéo hai mẹ con bà Lan ra ngoài. Vợ chồng chủ trang trại Thanh Bình thấy vậy vội tới hỏi mẹ con bà Lan thì bà Lan nói: “Ông kia có phải tên là Gạo không? Nếu đúng tên là Gạo thì đó là con trai của ông chủ buôn gạo, đã dẫn mẹ con tôi trốn ra đảo, sống với nhau được một năm thì bỏ mẹ con tôi không biết đi đâu?”. Ông chủ Thanh Bình nói sẽ hỏi lại rồi nói hai mẹ con không được chạy lung tung tới chỗ các quan chức. Sau đó, ông chủ Thanh Bình có hỏi một người quen cùng đi trong đoàn khách của tỉnh thì người kia nói: “Đúng là ngày xưa, lúc còn trẻ ông ấy tên là Gạo, còn bây giờ là Sếp lớn hàng đầu tỉnh. Sếp không thích nhắc lại những chuyện lôi thôi ngày xưa đâu!”.

Nghe người kia nói vậy, ông chủ Thanh Bình không biết tính sao, bèn hỏi “quân sư vợ” thì bà chủ nói ngay: “Thì bảo hai mẹ con bà Lan quên hẳn đi!”. Nghe “quân sư vợ” nói vậy, ông chủ Thanh Bình liền nói với một người trợ thủ chuyện về dược phẩm: “Cho mẹ con bà Lan mỗi ngày một liều thuốc lú!”. Người trợ thủ tuy nhận lệnh ấy nhưng đã thực hiện ngược lại bởi ông ta muốn được chứng kiến cảnh cái ông quan chức hàng đầu của tỉnh kia sẽ như thế nào khi đối mặt với mẹ con bà Lan?

Sài Gòn, 31-5-2011

Đỗ Ngọc Thạch

----

Chú thích:

(*) Tề Thái Công, tên thật là Khương Thượng, tự là Tử Nha, nên thường được gọi là Khương Tử Nha, là khai quốc công thần nhà Chu thế kỷ 12 trước Công nguyên và là vua khai lập nước Tề tồn tại từ thời Tây Chu đến thời Chiến Quốc trong lịch sử Trung Quốc. Theo Sử ký, tổ tiên ông được phong ở đất Lã vào khoảng thời vua Thuấn đến thời nhà Hạ, do đó lấy Lã làm họ. Ông còn được dân gian và các nhà nghiên cứu lịch sử gọi bằng nhiều tên khác như: Khương Thái Công; Thái Công Vọng, Lã Vọng.

Khương Tử Nha được biết đến như một vị tướng tài vĩ đại và là người góp phần lập lên sự nghiệp nhà Chu kéo dài hơn 800 năm, là triều đại kéo dài nhất trong lịch sử Trung Quốc. Thủ lĩnh bộ tộc Chu là Tây Bá Cơ Xương đi săn, gặp Khương Thượng đang câu cá phía bắc sông Vị. Cơ Xương nói chuyện với ông rất hài lòng, ngưỡng mộ tài năng của ông. Cơ Xương nhớ lời tổ tiên là Thái Công dặn rằng sẽ có vị thánh đến nước Chu, giúp Chu hưng thịnh, ứng với quẻ bói trước khi đi săn. Do đó Cơ Xương quả quyết Khương Thượng chính là người Thái Công mong đợi trước đây và tôn ông làm Thái Công Vọng (nghĩa là người mà [Chu] Thái Công mong đợi), đón lên xe về cung và tôn ông làm thầy.